Woortoorden
Verb:
Woortoort, mit de en Hanneln (to’n Bispeel spelen, lachen, smieten), en Tostand (glinstern, sik oplösen) oder en Schehn (regen, sne’en) utdrückt warrt
Substantiv:
Woort, dat en bestimmt Objekt oder en bestimmte Person betekent
Adjektiv:
Woortoort, de de Oort, den Tostand oder en Beziehung von en Person, en Ding oder en Saak beschrifft
Adverb:
Woort, dat de Funkschoon hett, de Ümstänn von Hanneln, Personen, Gegenstänn, Begeevnissen, Egenschoppen un Tostänn neger to bestimmen, also genauer to beschrieven
Interjekschoon:
Woort, dat sik in siene Form nich verännert un syntaktisch unverbunnen as satzoordige Utsaag bruukt warrt un en bestimmt Föhlen utdrückt oder dat de Snacker en Weert oder Willen utdrückt
Artikel:
Woort, dat regelhaft tohoop mit en Substantiv bruukt warrt un dat vör allen in sien Definitheit kenntekent
Kunjunkschoon:
Nich flekteerbor, nich satzliddfähig Woort, dat Wöör oder Woortgruppen verbinnt
Numeral:
Woortoort, de de Tall oder Mengd (dat Woveel) oder den Rang von en Saak beschrifft (Tellwoort)
Ordinaltall:
Tellwoort, dat den Platz oder Rang von en Element in en Reeg wiest
Pronomen:
Woort, dat an de Steed von en anner Woort (mehrstendeels en Substantiv) oder en Satzlidd triddt
Präpositschoon:
Unflekteerbor Woort, dat en Tosatz (in en bestimmten Kasus) feddert
Phraas:
Formelhaften, ut mehr as een Woort tohoopsett Snack
Substantivphraas:
Ut mehr as een Woort tohoopsett Phraas, de sik in de Funkschoon as en Substantiv verhöllt
Präfix:
Woortdeel an’n Woortanfang, de nich alleen för sik as Lexem/Woort vörkummt, man blots tohoop mit en anner Morphem, dat den Woortstamm billt
Infix:
Woortdeel in de Woortmidd, de nich alleen för sik as Lexem/Woort vörkummt, man blots tohoop mit en anner Morphem, dat den Woortstamm billt
Affix:
Woortdeel an’t Woortenn, de nich alleen för sik as Lexem/Woort vörkummt, man blots tohoop mit en anner Morphem, dat den Woortstamm billt
Adjektivaffix:
Woortdeel an’t Woortenn von en Adjektiv, de nich alleen för sik as Lexem/Woort vörkummt, man blots tohoop mit en anner Morphem, dat den Woortstamm billt
Substantivaffix:
Woortdeel an’t Woortenn von en Substantiv, de nich alleen för sik as Lexem/Woort vörkummt, man blots tohoop mit en anner Morphem, dat den Woortstamm billt
Partikel:
Nich flekteerbor, nich satzliddfähig Woort, dat de Bedüden von sien Betogseenheit ännert
Stamm:
Morphem, dat för dat Billen von afleidt Wöör rantagen warrt, man keen egenstännig grammatisch Woort billt
Phasen
aktiv bruukt:
Dat Woort warrt aktiv in de Spraak bruukt un dat ok vondaag noch.
Neologismus:
Dat Woort is en Neologismus. Dat heet, dat hett sik een utdacht (to’n Bispeel wenn dat Plattdüütsche för de Saak keen Woort hett) un dat hett sik noch nich dörsett.
ooltmoodsch:
Dat Woort kummt bilütten ut de Mood oder is villicht ok al ut de Mood.
antiqueert:
Dat Woort is öllerhaftig un warrt kuum noch oder sogor gornich mehr bruukt.
nich mehr bruukt:
De Saak, de dat Woort betekent, gifft dat nich mehr oder hett för de Nutiet keen Belang mehr. Dat Woort warrt bloots noch bruukt, wenn över de vergangen Tiet snackt warrt.
histoorsch:
De Saak, de dat Woort betekent, is al lang lang nich mehr un dat Woort warrt bloots noch bi’t Snacken över de Geschicht bruukt.
histoorsch Woort, dat wedder in de Spraak opnahmen worrn is:
De Saak, de dat Woort betekent, gifft dat nich mehr, aver dat Woort is wedder nee in de Spraak opnahmen worrn, üm dor en annere Saak mit uttodrücken.
unkloor:
Dat is nich kloor, wannehr un woneem dat Woort von wat för Lüüd bruukt worrn is. Mehr Infos sünd nödig.
unbekannt:
Dor is nix oder meist nix över bekannt, wannehr un woneem dat Woort von wat för Lüüd bruukt worrn is oder warrt. Mehr Infos sünd nödig.
Sphären
in familiären Ümgang bruukt:
Dat Woort warrt vör allen in de Familie bruukt.
in de Volksspraak bruukt:
Dat Woort warrt vör allen in de Spraak von de eenfachen Lüüd bruukt.
in de Kinnerspraak bruukt:
Dat Woort warrt vör allen in de Kinnerspraak bruukt.
in de Literatur bruukt:
Dat Woort warrt vör allen von Schrievers in de Literatur bruukt.
in de Dichteree bruukt:
Dat Woort warrt vör allen von Schrievers in de Dichteree bruukt.
in apentliche Reed bruukt:
Dat Woort warrt vör allen in apentliche Reed bruukt (von Politikers etc.).
in amtlich Spraak bruukt:
Dat Woort warrt vör allen op dat Amt bruukt.
in de Ümgangsspraak bruukt:
Dat Woort warrt vör allen in de Ümgangsspraak bruukt.
in lege Spreekwies bruukt:
Dat Woort warrt vör allen in lege Spreekwies bruukt, also von Minschen, de sik dor nix üm scheert, wat annere dor von denkt.
in högere Spreekwies bruukt:
Dat Woort warrt vör allen in högere Spreekwies bruukt, also bi Lüüd, de sik en beten över de Spreekwies von annere setten wüllt.
Dialektgruppen
West-Grupp:
Düsse Grupp von Dialekten kummt in de Grenzregion na dat Nedderlandsche vör un billt en Övergangszoon, in de typisch plattdüütsche Kennteken mehr un mehr in typisch nedderfränksche Kennteken övergaht.
Noordneddersassisch:
Dat Noordneddersassische kummt in’n Noorden von Neddersassen, in Bremen, Hamborg un Sleswig-Holsteen vör. Tohoop mit dat Mekelbörgsche billt dat dat Küstenplatt, dat buten Plattdüütschland faken as dat typischste Plattdüütsch ankeken warrt.
Fresen-Grupp:
Düsse Grupp von Dialekten tekent sik dör en freesch Substrat ut. Dat heet, dat de Lüüd in düsse Regionen fröher freesch snackt hebbt un denn na dat Plattdüütsche as Spraak övergahn sünd. De Dialekten tekent sik dorüm dör veel Egenoorden ut, de ut dat Freesch övernahmen worrn sünd.
Westfäälsch:
Dat Westfäälsch kummt in Westfalen vör. Een von de wichtigsten Kennteken von düsse Dialekten is dat Breken von wisse Vokalen in Diphthongen („Biärg“ wo anners „Barg“ oder „Berg“ seggt warrt).
Oostfäälsch:
Dat Oostfäälsch warrt in’n Süden von Neddersassen un in Delen von Sassen-Anholt snackt.
Märksch:
Dat Märksch is in Brannenborg snackt worrn, is aver man al fröh dör de hoochdüütsche Stadtspraak von Berlin in de Bredulje kamen un is vondaag as Spraak, de ok würklich spraken warrt, meist utstorven. Alleen in de Grenzrebeden na dat Mekelbörgsche un in de Prignitz gifft dat noch Gruppen von aktive Sprekers.
Mekelbörgsch:
Dat Mekelbörgsch warrt in Mekelborg-Vörpommern snackt. Dat is eng mit dat Noordneddersassische verwandt, hett aver en poor wichtige Kennteken, de anners sünd as bi dat Noordneddersassische. Dor höört de Plural op „-en“ to („wi maken“ wo anners „wi maakt“ seggt warrt).
Pommersch:
De pommerschen Dialekten sünd fröher in Pommern vörkamen. Se sünd dör intensiven Kuntakt mit dat Poolsche un dat Kaschubsche präägt. Na de Flucht un Verdrievung von de düütschen Inwahners an’t Enn von’n Tweten Weltkrieg warrt de mehrsten von düsse Dialekten bloots noch von enkelte Personen pleegt, sünd as Ümgangsspraak för alldags aver utstorven. Alleen dat Vörpommersche un dat brasiliaansche Pomerano bestaht bet hüüt un warrt wieder aktiv snackt.
Prüßisch:
De prüüßschen Dialekten sünd fröher in Westprüßen, Oostprüßen un dat Memelland vörkamen. Se sünd dör intensiven Kuntakt mit dat Poolsche un dat Baltische präägt. Na de Flucht un Verdrievung von de düütschen Inwahners an’t Enn von’n Tweten Weltkrieg warrt de mehrsten von düsse Dialekten bloots noch von enkelte Personen pleegt, sünd as Ümgangsspraak för alldags aver utstorven. Alleen dat Plautdietsche von de Mennonisten besteiht bet hüüt un warrt wieder aktiv snackt.